Święta mistyfikacja. Jacek Dehnel - "Matka Makryna"

„Siekło mnie, jakbym po nogach sznurem w wodzie wymoczonym dostała, padam na kolana i modlę się, modlę się gorliwie: Święty Piotrze, święty Piotrze, do kogo mogłam lepiej trafić niż do ciebie, trzy razy w ciągu jednej nocy się zaparłeś, a ja muszę się zapierać dzień w dzień po czterykroć, pięciokroć, muszę opowiadać samą siebie, przetłomaczyć siebie na inną, swoje cierpienie na cierpienie cudze, Wińcza na Semenenkę, chorego braciszka o prostym imieniu na chorego braciszka Alojzka, jeden krzyżyk na drugi krzyżyk, jedną celę na drugą celę. Wszystkiego zaprzeć się muszę, żeby prawdę powiedzieć, żeby prawda została wysłuchana. Wspomóż mnie, wspomóż mnie, wspomóż, bo siły tracę zupełnie.

I takie, i inne słowa w duszy wypowiadałam, a ze strachu aż mnie muraszki po plecach przechodzili, dygoty od stóp do głów, zimny pot na czoło mi wyszedł kroplisty.”

Pomysł na „Matkę Makrynę” wyszedł przypadkowo za sprawą… rózgi. Genezę powstania najnowszej książki Jacek Dehnel opowiedział na spotkaniu autorskim, które odbyło się w dniu premiery książki 22 października w Barze Studio.

Jacek Dehnel jest kolekcjonerem nie tylko starych zdjęć i zbieraczem rzeczy rozmaitych, ale również może pochwalić się regałem z literackimi kuriozami. Jedno z nich, „Historię rózgi” autorstwa wielebnego Williama Coopera z 1868 r. o sposobach bicia w czasach od starożytności do XIX wieku Jacek Dehnel zaproponował w wydawnictwie jako przekład. Wydawczyni Beata Stasińska, przeczytawszy próbkę tłumaczenia podsunęła natomiast pomysł napisania książki o Matce Makrynie, o której traktował również przedstawiony kawałek wspomnianego tekstu.

Propozycja wydała się na tyle interesująca, że Jacek Dehnel podjął się tego wyzwania. Książka powstawała pięć lat. Pierwotnie miała ukazać się przed „Saturnem”, ale plany zostały zmienione przez wyjazd autora na stypendium do Stanów Zjednoczonych.

Matka Makryna to udana literacka próba przedstawienia prawdziwej osoby. To "zakonnica", wielka mistyfikatorka, która wywarła duży wpływ na XIX - wieczny Kościół Katolicki, a obecnie nieznana i wręcz specjalnie wymazana z kart jego historii. 

Makryna Mieczysławska to osoba o wielu twarzach. Urodziła się w biednej wielodzietnej żydowskiej rodzinie. Jutka, bo tak jej było na imię, nie miała szans na edukację, a ponieważ była kobietą, a do tego Żydówką – od początku była skazana na taki poziom życia, jaki przypadł jej matce. Los jednak uśmiechnął się do niej niespodzianie na codziennym targu.

Dzięki katolickim zakonnicom najęto ją jako posługaczkę w domu wysoko urodzonych państwa. To właśnie tam rozpoczęła się jej edukacja, która utorowała jej drogę do wybicia się na wysoką pozycję w kościelnej hierarchii. Ale zanim to nastąpiło, najpierw poznała swojego przyszłego męża – rosyjskiego kapitana Wińcza. Przy okazji ślubu przyjęła prawosławie oraz nowe nazwisko. Od tego momentu nazywała się Irina (Irena) Wińczowa. Tutaj też rozpoczyna się jej nowy rozdział życia, będący materiałem dla jej późniejszej opowieści o swoim... zakonnym męczeństwie.

Na początku ubóstwiana przez swojego męża, ale kiedy okazało się, że nie może dać mu potomka - jej pozycja drastycznie się obniżyła. Przez dłuższy okres trwania małżeństwa była poniewierana, gwałcona, bita. A z uwagi na alkoholizm Wińcza i związany z tym brak pieniędzy – na nowo zaczęła żyć w nędzy. Wybawieniem była śmierć małżonka. Nie mając już nic do stracenia zaczęła żebrać, później była pomocą w zakonie, gdzie została oskarżona o kradzież i aresztowana.

W prywatnym, domowym areszcie była gwałcona przez komendanta, a kiedy udało jej się w końcu uciec, przybrała postać zakonnicy z klasztoru bazylianek (nieistniejącego nigdy) w Mińsku. Zgromadzenie to rzekomo miało być dręczone przez odstępcę od wiary, biskupa Siemaszkę, za to, że zakonnice nie zgodziły się przejść na prawosławie.

Wcześniejsza poniewierka za sprawą Wińcza oraz późniejsze przejścia z aresztu były kanwą do tworzenia fałszywej opowieści o swoim siedmioletnim, zakonnym męczeństwie. Historia była na tyle przekonywująca, że uwierzyli w nią nie tylko zakonnicy Zmartwychwstańcy, polska emigracja we Francji, ale nawet cały Watykan z papieżem na czele. To właśnie w stolicy piotrowej otrzymała własny klasztor, została jego przełożoną, przekonała wielu o cudowności wizerunku na pewnym amatorskim obrazie, który nazwała Matką Przedziwną, a o niej samej pisano w wielu gazetach oraz publikowano jej wspomnienia.

A co najciekawsze, przez długi czas nikt nie zauważył, że żywa święta, jest wielką mistyfikatorką, która przekonała nie tylko innych do swojej prawdy, ale chyba nawet sama w nią uwierzyła. Być może jej opowieść była nośna za sprawą okresu historycznego, w którym żyła – Polska była pod zaborami, a mickiewiczowscy mesjasze narodu szybciej uzyskiwali swoją wiarygodność.

Jacek Dehnel to pisarz – erudyta, którzy zręcznie żongluje słowem i perli frazy. W mojej ulubionej „Lali” opowieść o swojej babci wydziergał pięknie, niczym skomplikowany haft. W Makrynie natomiast oddał głos fałszywej zakonnicy, aby to ona za pomocą monologu mogła snuć historię swojego życia. Tę oficjalną i tę prawdziwą.  Dzięki wykorzystaniu przy pisaniu książki „Słownictwa polszczyzny gwarowej na Litwie” (Janusz Rieger, Irena Masojć, Krystyna Rutkowska) Dehnel sprawił, iż język Makryny brzmi z barokowym zaśpiewem. Postać Makryny to pierwsze skrzypce w orkiestrze, w której zdarzenia i bohaterowie tylko dogrywają tło.

Z punktu widzenia historii to święta na kredyt (ach to rwanie przez wiernych jej welonów i traktowanie ich jak relikwie), celebrytka swoich czasów, katolicki Dyzma i kościelny towar eksportowy w jednym. Może też uchodzić za jeden z symboli emancypacji w ówczesnym patriarchalnym świecie.

„Matka Makryna” Dehnela, to świetny „pamiętnik” zdemaskowanej, żydowskiej z urodzenia, prawosławnej z wyboru, katolickiej z nadania - męczennicy, do której Kościół przestał się przyznawać i najchętniej chciałby, aby nikt o tej „zakonnicy” się nie dowiedział.
Kiedyś ludzie słuchali kazań o męczeństwie Makryny, dzisiaj katolickim celebrytą jest, zbierający tłumy na stadionach, czarnoskóry ojciec Bashobora. Oboje łączy niewątpliwie ogromna charyzma oraz pozycja katolickiego cudotwórcy.

„Rozgrzeszałam więc siebie i ja. Siedziałam w celi na Troickiej Górze, a potym we własnym klasztorku i mówiłam: Panie Jezu Najsłodszy, nikomu nie mogę się wyspowiadać – ani z tego, com naprawdę wycierpiała, ani z tego, że czasem zbyt opowieść zwichnęłam, zbyt odgięłam od prawdy, więć prosto Ci do ucha będę szeptała, bez żadnych pośredników. Ale wiem – mówiłam – że aby były rachunki zgodne, nie tylko moje z Tobą wszystko muszę tu spisać, zanim palce tak osłabną, że nie będę miała jak pióra utrzymać, zanim oczy bielmem zajdą, choć literę postawię, to jej nigdy nie zobaczę. I choć najmniejsza jestem z najmniejszych, najpodlejsza z najpodlejszych, choć ostatnia ze wszystkich piszę, nie jako dyktatura, ale jako ciura, jako gospocha, której się od bicia w głowie pomieszało, to pisać muszę.”

6/6

__________________________

Jacek Dehnel – Matka Makryna, wyd. WAB 2014

Książka bierze udział w wyzwaniu:

Grunt to okładka - edycja listopad: wielokrotność, 

Polacy nie gęsi, czyli czytamy polską literaturę III