Próba charakteru. Maria Rodziewiczówna – „Straszny dziadunio”

„A gdy będziesz kuł z granitu

Posąg bohatera,

Aby stworzyć cel zachwytu,

Który nie umiera:

Nie kładź laurów mu na skronie,

Nie dawaj mu gromów w dłonie

Nie staraj się, żeby głazy

Były śnieżne i bez skazy,

Bo te ludzi nie poruszą,

Lecz pierś natchnij wielką duszą!”

Pewnie długo jeszcze bym nie sięgnęła po tę książkę, gdyby nie zachęta koleżanki. Wydawać by się mogło, że wydana 127 lat temu powieść będzie już w XXI wieku trącić myszką, ale nie!

Początek jest mocny – wylewa rzeka i powoduje powódź. Z wody główny bohater (jeden z dwóch) – Hieronim Białopiotrowicz, zwany przez przyjaciela Ruciem, oraz Delfinem (bo świetnie pływa) wyławia małą dziewczynkę. Mała żyje, ale nie jest znana jej tożsamość. Później okazuje się, że uciekła z miejsca swojego dotychczasowego pobytu. Jest sierotą i dotąd mieszkała w jednej gospodzie, gdzie odgrywała rolę popychadła i służby. Po wizycie tych dwojga - gospodarz zgodził się ją przekazać Hieronimowi za wykupem. Bronia – bo tak dziewczynce na imię zżyła się ze swoim nowym opiekunem i jego przyjacielem Józiem vel Żabbą. Oni zaczęli ja kształcić, ona wprowadzała promień radości w ich ubogie, studenckie życie. Aż któregoś dnia znikła...

Hieronim i Żabba znowu zostali sami. Mnóstwo czasu spędzili na poszukiwaniach małej – niestety bezskutecznie. W międzyczasie Żabba poważnie się rozchorował. Rucio nieoczekiwanie otrzymał zastrzyk gotówki i zdecydował, że jego przyjaciel, jedyna bliska mu osoba, musi pojechać na kurację do uzdrowiska na Krym. Ostatecznie pojechali obaj, ale po roku do Petersburga powrócił sam Hieronim. Żabba umarł…

Okazało się, że podczas rocznej nieobecności w mieście zmarła również pani Uziębło, kobieta od której młodzieńcy wynajmowali pokój. Teraz ów lokal zajmuje głośna studentka Afra urządzająca głośne balangi i romansująca z mężczyznami. 

Hieronim po kilkudniowej tułaczce otrzymuje schronienie u jednookiego Bazylego, który mieszka ścianę obok Afry, co sprawia, że chłopak chcąc nie chcąc ma stały kontakt z dziewczyną. Nawet się w niej zakochuje i proponuje małżeństwo, ale jego oświadczyny zostają wyśmiane i odrzucone.

Tymczasem chłopak zdobywa dyplom inżyniera i wraz z Bazylim wyjeżdża z miasta i w innej części kraju odpowiada za budowę mostu. Ciężka to praca. A ponieważ Hieronim ma złote serce i zawsze jest chętny do pomocy – inni wykorzystują to, że on pracuje za nich. Most ukończony, przejazd techniczny lokomotywą pomyślny. Można urządzać bal! Tymczasem Hieronim niesłusznie oskarżony o przywłaszczenie dużej kwoty pieniędzy – wykończony fizycznie i psychicznie postanawia popełnić samobójstwo. W ostatniej jednak chwili zjawia się tytułowy straszny dziadunio...

Polikarp Białopiotrowicz, czyli dziadek Hieronima w trakcie rozwijania się fabuły pojawiał się wcześniej kilka razy. Dopiero jednak na koniec, on jak i bogaty kuzyn chłopaka – Albert zwany Wojcieszkiem zaczynają odgrywać największą i decydującą rolę.

Ach! Nawet nie domyślacie się jak się zżymałam na krewniaków Rucia! Dziadek to wielki despota,  który pozjadał wszystkie rozumy, rządzi życiem swoich najbliższych, szpiegując ich i  systematycznie zatruwa egzystencję wnuków. Wszystko ma być tak, jak on chce, bo tak dyktuje jego chorobliwa władczość wzmacniana, dzięki fortunie, poczuciem wyższości nad innymi. Wcale nie lepszy jest kuzyn Hieronima – Wojcieszek. To hulaka, hazardzista i opływający w bogactwo hedonista. 

Obaj panowie – dziad i kuzyn żyją na wysokiej stopie, czego nie można powiedzieć o Hieronimie. Zresztą na niego tez się wkurzyłam. No bo jak można być tak przesadnie dobrym, uległym, tak pozwalać sobą pomiatać? Nawet stwierdziłam, że to taki naiwny idiota niczym balzakowski ojciec Goriot. Los jednak bywa przewrotny, nie wszystko jest takim, jak nam się zdaje, nie każdy zachowuje się tak, jak to widać na zewnątrz, a przyszłość pokazuje, że nie wszystko jeszcze stracone.

W zasadzie niesłusznie  obwiałam się tej książki. Były tam momenty smutne i przedstawione w typowym dla tego okresu pozytywistycznym stylu. Ale nie mogę odmówić pochwały Rodziewiczównie za to, że wplotła w fabułę świetne dialogi ze słownymi smaczkami. A poza tym dobrze jest tez wiedzieć, w jakim tonie konwersowało się kiedyś. Ot, na ten przykład:

„To istna idee fixe ta samodzielna praca. Zobaczysz, że goniąc tę marę, dostaniesz konsumpcji. Ale, a propos głodu, czy wiesz, żem dotąd bez śniadania, a to już blisko południe. Okropność. Otóż i Sadowa. Wysiadasz? No, bywajże zdrów! Jeśli ci będę potrzebny, to się nie formalizuj. Mieszkam na Wielkiej Morskiej. Do widzenia!”

"Straszny dziadunio", to jednak urocze staroświeckie czytadło, które przypomniało mi, że leciwa literatura ma swój urok. Przewidywalna, jak większość dzieł z epoki, ale nie zmienia to faktu, że lektura daje dużo przyjemności. A przy tym próbuje przemycić to, co niezmiennie jest aktualne. Wszak lekcję życia odbieramy bez względu na to, w który wieku żyjemy i czy mamy w rodzinie strasznego dziadunia, czy też nie. Dobra książka na weekend i nie tylko.

Jako uzupełnienie, ze staroświeckiej klasyki, polecam "Ojca Goriot" Balzaca i "Damę Kameliową" Dumasa.

5/6

___________

cytaty: Maria Rodziewiczówna – „Straszny dziadunio”, wyd. Prószyński i S-ka

Recenzja bierze udział w wyzwaniu: Grunt to okładka -edycja sierpień: sukienka,  Czytamy powieści obyczajowe ,  Polacy nie gęsi, czyli czytamy polską literaturę oraz Blogerzy czytają klasykę!